Artikel geplaatst in "de Jachthond"

Wat is een goede training?

Dat was onlangs de interessante vraag op een facebook pagina over jachthonden en hun training. Met daarbij als sub vraag: Is dat een training waarin alle oefeningen in 1 keer goed gaan of is dat een training waarin ook fouten gemaakt worden? Ik hou wel van zulke, haast filosofische, vraagstukken die over honden en hun training gaan. Ik denk daar graag veel en lang over na. Net zoals al bleek uit de vele interessante reacties op dit vraagstuk bedacht ik me ook al snel dat het onmogelijk is om voor iedere unieke combinatie een passend antwoord op deze vraag te geven. Simpelweg omdat deze vraag afhankelijk is van vele factoren die voor ieder combinatie weer anders zullen zijn. Het leek me dan ook een mooie aanleiding om eens onder de loep te nemen van hoeveel verschillende factoren een goede training eigenlijk afhankelijk is. Het zal waarschijnlijk onmogelijk zijn om hierin helemaal volledig te zijn, want zoveel mensen zoveel wensen, maar we gaan ons best doen en beginnen maar eens met de sub vraag:

Mogen er in een goede training fouten gemaakt worden of zet je de training zo uit dat er zoveel mogelijk kans op succes is?
En ook hier moet ik jullie telleurstellen want ook hier zal geen pasklaar antwoord voor elke unieke combinatie zijn. Of iets een goede training is/was hangt ook erg samen met je trainings/leerdoel. Natuurlijk kun je niet leren zonder "fouten" ofwel verkeerde keuzes te maken. Dat geldt voor alle diersoorten dus ook voor de mens en de hond. Je leert daarmee wat wel of niet (positief of negatief) bekrachtigd* wordt, waarmee je leert welk gedrag interessant is om vaker te gaan laten zien. Maar ook wat welk gedrag wel of niet (positief of negatief) gecorrigeerd* wordt, waarmee je bepaalde gedragen niet graag weer zult herhalen ofwel afleren.

Afhankelijk van factoren als het karakter, eerdere leerervaringen, doel training van de hond maar ook de handler maken dat je kiest voor veel "fout"/ verkeerde keuze momenten te voorkomen omdat je bijvoorbeeld wil werken aan de zekerheid van de hond of handler. Maar om weer een stapje verder te komen in je training zul je altijd je beloon criteria verhogen en je oefeningen stapje voor stapje uitdagender maken daarmee verhoogt de kans op verkeerde keuzes maken zich. Fouten maken (die ik graag “verkeerde keuzes” noem, waarover later meer) kan dus heel leerzaam zijn voor een individu/combinatie. Omdat het je duidelijk maakt welk gedrag wel en welk gedrag niet interessant is om te herhalen. Echter het zal wel overdacht moeten gebeuren, ofwel met een uitgedacht plan en bijbehorende beloon/straf criteria helder in je hoofd. Daarbij zal het dus altijd zoeken zijn naar de balans tussen hond en voorjager een stapje verder brengen in de training zonder ze te laten "verdrinken" in te veel “verkeerde keuze” mogelijkheden, waardoor ze het vertrouwen verliezen en onzeker worden. Kortom een goede training zal er per handler/hond/combinatie heel verschillend uit zien. Belangrijkste is dat je ze weloverwogen en wel overdacht uitwerkt en zelf ook kunt bijschakelen waar nodig. En ook dat je achteraf altijd bereidt bent om ook zelf te leren van de fouten/verkeerde keuzes die je mogelijk zelf allemaal maakte in de uitgezette training. Of als trainer in de training die je zo goed had overdacht voor die unieke combinatie en toch niet uitpakte zoals je had gehoopt. Om te voorkomen dat je als voorjager of trainer herhaaldelijk dezelfde fouten/verkeerde keuzes maakt in je training opbouw of het uitzetten van je trainingen is het goed een zogenaamd train logboek bij te houden en je trainingen veel te filmen. Veelal wordt je, door je zelf of de door jou bedachte training kritisch terug te bekijken, veel bewuster van je eigen krachten en valkuilen en die van de hond en ben je daarmee veel beter in staat om de volgende training nog passender uit te zetten.

Voor mezelf als clicker trainer kies ik er voor in het aanleren van nieuwe vaardigheden zoveel mogelijk in te zetten op het positief bekrachtigen van gewenst gedrag. Wel pas ik, in de vorm van een prikkel die de hond graag wil bemachtigen maar waar hij nog geen toestemming voor heeft gehad, de zogenaamde negatieve correctie* toe door deze prikkel weg te nemen wanneer de hond toch gaat. Wanneer vaardigheden of hele oefen reeksen eenmaal beheerst worden zal ik deze reeksen gaan “proofen” ofwel stapje voor stapje bestand gaan maken tegen allerlei af- en verleidingen. Testen of ik bijvoorbeeld echt onder alle omstandigheden en in alle contexten het gedrag krijg dat ik beoogd had de hond te leren. In dit stadium zal de hond heus wel eens verkeerde keuzes maken en met het voorkomen van zelfbeloning dus de negatieve correctie leren ze dat dit gedrag niks opgaat leveren en uiteraard d.m.v. positieve bekrachtiging van, in mijn geval, de clicker met bijbehorende beloning leren ze welk gedrag wel graag vaker te willen gaan herhalen. Gaat er toch stelselmatig wat mis zal ik altijd eerst bij mezelf te raden gaan wat hiervoor zorgt en de setting zo proberen te maken dat keer op keer corrigeren niet nodig is. Immers telkens moeten corrigeren maakt de training minder plezierig voor beide partijen en ik werk graag vanuit het idee gewenst gedrag te willen laten ontstaan uit motivatie en beloning en niet ongewenst gewenst gedrag te doen stoppen door angst en vrees. Wat niet weg neemt dat ik in het dagelijkse honden leven, zowel in de opvoeding als in de training ook begrens wanneer de honden voorbij gaan aan mijn grenzen met een positieve correctie*. Maar zoals gezegd door het maken van weldoordachte en goed opgebouwde kleine trainings stapjes en de honden te leren nadenken over hoe ze met hun eigen gedrag mij kunnen “aan of uitzetten” is dit niet vaak nodig. Uiteraard maakt een ieder hier zijn eigen keuzes in en zal het ook per hond en combinatie verschillen wat hierin de juiste balans zal zijn.

Ik spreek zelf liever over het maken van verkeerde keuzes dan het maken van fouten omdat met fouten nogal eens gelijk schaalt aan met opzet stout of ongehoorzaam zijn. Wanneer je dit zo ziet zul je ook geneigd zijn om elke door de hond gemaakte verkeerde keus te willen oplossen door het inzetten van een positieve correctie* Terwijl dit veelal helemaal niet nodig is en een negatieve correctie* dan wel gewoon helemaal niks met die verkeerde keuze doen en de juiste keuze positief bekrachtigen al voldoende lering kan geven. In het volgende voorbeeld dat mijn zeer gewaarde collega Jantine Veldhuizen onlangs op Facebook plaatste komt duidelijk het verschil naar voren:

” Wanneer je je hond fluit, hij even naar je kijkt en daarna door gaat met waar hij mee bezig was, dan mag je dat omschrijven als ongehoorzaam.

Wanneer er een dummy rechts en links van de hond ligt en je vraagt hem rechts te gaan en hij gaat naar links, dan maakt hij een fout.

Kenmerk van een fout is dat de hond geen enkele intentie heeft om ongehoorzaam te zijn, hij snapt je alleen niet, hij beheerst de stof onvoldoende.

Van het negatief benaderen van een fout is nog nooit iemand, mens of hond, 'beter' geworden👎

Van het beter uitleggen van de stof, nadat er een fout is gemaakt, wel👍

Op ongehoorzaamheid mag best een sanctie (positieve correctie*) volgen, op fouten niet‼️

Om precies die reden ben ik geneigd om liever te spreken van verkeerde keuzes dan van fouten.

Dan gaan we nu terug naar de meer algemene titelvraag van dit artikel en doorlopen een aantal aspecten waarvan het voor iedereen unieke antwoord op deze vraag zal afhangen.

Doel van de training
Afhankelijk van het doel van de training van de combinatie zal een goede training er bij bijna elke combinatie verschillend uitzien. Daar waar de een wil toewerken naar de hoogste resultaten zal voor een ander een plezier train/chat avond het belangrijkste doel zijn. Maar ook zal de binnen de groep resultaat gerichte voorjagers het doel per training kunnen verschillen. Dit kan verschillen in de oefeningen die de voorjager specifiek uitgelicht willen hebben maar ook of de oefening het doel heeft de hond zekerder te willen maken in een bepaalde oefening of juist de hond wat meer wil uitdagen omdat de hond een oefening al in volle zekerheid beheerst. Wees als trainer ook bewust van de verschillende leerdoelen van de combinaties die je lesgeeft en vier elk uniek behaald doel samen met elke unieke combinatie.

Leeftijd
Veelal zal een jonge hond als onbeschreven blad nog alles aangeleerd moeten krijgen en zal een goede training dan ook veel meer uit succes en beloon momenten bestaan dan bij de wat oudere, vaak al wat meer gevorderde, hond met wie je juist de vele beheerste vaardigheden, oefeningen, gedragsketens wil gaan “proofen” waarmee je het risico op het maken van verkeerde keuzes hoe dan ook wat vergroot. Bij de jonge, nog totaal ervaren, hond zul je veelal de foutkansen in je training tot een minimum beperken waardoor de hond samen met hun hun voorjager, als team, vol vertrouwen nieuwe vaardigheden eigen kunnen maken. Terwijl je aan ervaren, goed op elkaar ingespeelde, teams over het algemeen wel een training aan kan bieden waarin ook verkeerde keuzes maken mogelijk is.

Ras
Afhankelijk van het ras waar je voor gekozen hebt zullen mogelijk je leerdoelen wezenlijk kunnen verschillen met die van andere combinaties. Maar ook kan iets als wel of niet jong groeps training of juist privé training volgen, maken dat het voor jullie een goede op zelfs slechte training wordt. Zo koos ik er bewust voor om met mijn toller niet te vroeg deel te nemen aan grote groeps trainingen omdat dit ras er om bekend staat bij te veel opwinding als spannings signaal vocaal te kunnen worden. Heel bewust bouwde ik in een rustige setting eerst aan en solide basis om die vervolgens stap voor stap te “proofen” op steeds meer prikkels tot en met uiteindelijk groepstrainingen en de Nimrod aan toe. Met mijn labradors heb ik echter altijd gelijk meegetraind in kleine groepen. Grotere groepen vind ik zelf nooit fijn omdat voor mij een goede training hoe dan ook staat voor voldoende persoonlijke aandacht per individu. Mooi verschil ook in de training is, dat waar bij mijn toller ons leerdoel altijd lag in hem voldoende vertrouwen te geven in het zelfstandig oplossen van oefeningen die op grote afstand plaatsvinden en teamwork, zoals bijvoorbeeld bij dirigeren, altijd onze kracht is geweest. Terwijl nu al duidelijk wordt dat dit bij Njordi (mijn FT Labrador van net 1 jaar) precies andersom is. Dit maakt dat wat voor Vidar een goede training is niet per definitie ook voor Njordi een goede training zal zijn.

Karakter hond/voorjager
Naast de verschillen per ras zijn er natuurlijk ook nog de verschillen per individu die kunnen maken dat wat voor de één een goede training is dit voor de ander totaal niet zo hoeft te zijn. En dit geldt voor zowel hond als mens. Daar waar de een van nature of door opvoeding meer behoefte heeft aan complimenten om te kunnen groeien zal de ander dit mogelijk slechts als geslijm ervaren en het af kunnen met “ik hoor het wel wanneer ik het fout doe”. Zo zal de een dus grote stappen maken in een zeer motiverende training uitgezet in hele kleine stapjes met veel kansen op succes met de bijbehorende beloon momenten terwijl de ander sneller zal groeien door het sneller verleggen van zijn grenzen met bijbehorende verkeerde keuze momenten en dus wat minder frequente beloon momenten. Daarin is geen goed of fout, slechts een verschil. Hierdoor kan voor de ene combinatie iets een goede training zijn en voor de ander niet. Ook hierin ervaar ik een heel duidelijk verschil tussen mijn beide honden, maar ook tussen bijvoorbeeld mijn partner en ik. Daar waar ik het meeste gebaat ben bij het leren van de Franse taal door een leraar die me regelmatig eerst zegt wat ik goed doe en me daarna op mijn verbeterpunten wijst, heeft Mario meer zo iets van: “Als ik niks hoor doe ik het dus vast goed.” Een leraar die niks zegt en alleen de verbeterpunten benoemd maakt mij onzeker, terwijl Mario daar prima van leert. Dus verschil in karakter van zowel mens als dier kan maken of een training wel of niet aansluit bij dat individu.

Trainmethode
Dan kun je ook nog kiezen uit verschillende trainmethodes meer of minder gebruikmakend van de verschillende leerprincipes/ conditionerings vormen* wat uit kan maken of het voor jou in combinatie met je hond als wel of geen goede training zal worden ervaren. Kies je vanuit je eigen ervaringen of opvoeding voor een meer op positieve correctie/ negatieve bekrachtiging* gebaseerde training die wat meer gepaard zal gaan van de nodige druk, dan zul je met een jonge hond nog niet zoveel trainen op controle en beheersing oefeningen omdat je de hond in basis vrij en zeker wil houden. Kies je echter voor de meer op positieve bekrachtiging/ negatieve correctie* methodieken dan ga je er juist zo jong mogelijk voor om juist deze oefeningen onder controle van de hond te plaatsen in plaats van onder jou controle. Ook zal je eigen karakter en opvoeding hierin maken of je de ene of juist de andere of iets precies in het midden zult ervaren als een goede training. Ditzelfde geldt, in meer of mindere mate, ook voor waar je je hond aan went al kunnen sommige methodieken/aversieve hulpmiddelen (zeker met onvoldoende kennis en indien onjuist gebruikt) door elk individu als traumatiserende en welzijn verlagend ervaren worden.

Terrein, weersomstandigheden en verassingen.
Als laatste in mijn vast veel te korte opsomming van factoren die maken of een training wel of geen goede training zal zijn hebben we ook nog met de terrein keuze en de verschillende weersomstandigheden te maken. Zo kun je een fantastische doordachte dirigeer training hebben uitgezet maar gooit een bepaald draai wind roet in het eten doordat de honden op het door jou uitgedachte zit punt, al lang onder de wind van de duif waren gekomen. Of zo zet de organisatie op een proef een prachtige weldoordachte sleep uit en lopen daar net 3 kinderen bramen te plukken wanneer jouw hond op de sleep is. De kinderen schrikken van je hond, beginnen te gillen en gooien de emmer naar je hond omdat ze dachten dat het een vos was. Voor alle deelnemers die dag was dit een goede sleep voor die pechvogel was echter dezelfde sleep, geen goede sleep ervaring. Of je hebt een mooie zware verloren zoek uitgedacht met de juiste zijwind maar op de dag van de training is het ineens windstil heel droog weer waardoor veel honden het apport niet kunnen vinden. Wat dus in potentie een goed uitgedachte training of proef leek kan zomaar ineens om aanpassingen vragen op het moment van uitvoering om de honden en voorjagers die dat nodig hebben toch met een succes ervaring naar huis te laten gaan.

Er is meer te leren dan apporteren
Zoals ik al eerder in een artikel voor dit mooi inhoudelijke tijdschrift schreef is er meer te leren dan apporteren. Ik zal daar dan ook niet nogmaals over uitweiden maar wil wel nogmaals benadrukken dat een goede training meer behelst dan uitsluitend dummy’s binnen halen

Balans
Ofwel net als bij zoveel dingen in het leven gaat het ook in de jacht training om het steeds weer zoeken naar de zo juist mogelijke balans. De juiste balans voor je hond, de juiste balans voor jezelf en de juiste balans voor elk uniek team dat je bent of lesgeeft.

• De balans tussen te snel, of te langzaam, door fases gaan
• De balans tussen te veel, of te weinig, informatie geven
• De balans tussen te veel, of te weinig, helpen
• De balans tussen te veel, of te weinig, trainen
• De balans tussen zelfstandig laten werken, of optimaal samenwerken
• De balans tussen wat vind ik ethisch nog verantwoord qua trainen en wat niet
• De balans tussen gretig en ongecontroleerd
• De balans tussen gecontroleerd en te braaf
• De balans tussen belonen en, waar nodig, begrenzen.
• Kortom het trainen van, en samenwerken met mens en dier is een dynamisch proces dat continu om reflectie vraagt. Het is maatwerk en zo zal wat voor de ene baas/hond combinatie werkt, mogelijk voor een andere combinatie net iets aangepast moeten worden om het ook voor hen te laten werken.

Zo zie je dus dat het antwoord op deze op het oog zo simpele korte vraag niet voor iedere combinatie hetzelfde zal zijn. Een goede training is dus echt maatwerk en bij een complexe honden sport als de jachttraining van haast oneindig veel factoren afhankelijk. Dus een hele goede vraag om voorafgaand en aansluitend op een training met jezelf en/of met je trainmaatjes of trainer over te sparren. Het vraagt veel zelfreflectie, kennis en inzichten van zowel voorjager als trainer om een zo goed en leerzaam mogelijke training neer te zetten waarin voor elke unieke combinatie voldoende uitdagingen en zeker ook voldoende successen inzitten. In groepstraining zul je dan ook moeten kunnen bij- of afschalen per combinatie, die flexibiliteit is een must zoals uit het beantwoorden van deze vraag wel is gebleken. Om elke unieke combinatie weer een beetje wijzer maar ook tevreden van een training naar huis te laten gaan met voldoende opgedane kennis over hun kwaliteiten maar ook hun leerdoelen voor de komende week zal er dus naar heel veel factoren gekeken moeten worden. Want zoveel mensen, zoveel wensen en dit geldt zeker ook voor voorjagers 😉. Maar wanneer een combinatie met een fijn gevoel na elke training op een, voor hun, juist tempo elke training een stapje dichter bij hun persoonlijke einddoel is gekomen doordat zowel voorjager en/of trainer de trainingen steeds wel overdacht opbouwen waarbij rekening houdend met zoveel mogelijk factoren, dan denk ik dat je een goede training voor deze unieke combinatie hebt uitgezet!

Mijn dank gaat uit naar Andre Brink voor deze interessante vraag of facebook die mijn brein zo uitgebreid liet nadenken en aanzetten tot het schrijven van dit hopelijk ook tot nadenken aanzettend artikel.

*zie leerprincipes schema